Standpunten: Supermarktketens

Eerst even een kijkje in het buitenland. Daar hebben, net als in Nederland, supermarkten (soms samen met frisdrankproducenten) zich fel verzet tegen de invoering of uitbreiding van statiegeldsystemen. De hindermacht van deze bedrijven is groot. In de Verenigde Staten en Duitsland ontstond veel vertraging bij de uitbreiding van statiegeldsystemen door de vele juridische processen die werden gevoerd. Onlangs nog werd in de Northern Territory van Australië een anti-statiegeld campagne vanuit het bedrijfsleven door milieuminister Karl Hampton betiteld als cynisch en misleidend [Northern Teritory Government, 2011]. Daarbij werd er op gewezen dat de vrijwillige haalsystemen te weinig resultaat behalen en dat statiegeld uitstekende resultaten kan boeken naast de haalsystemen.

Er zijn echter ook supermarktketens positief over het statiegeldsysteem. Tot nu toe hebben Aldi en Lidl zich hier duidelijk over uitgesproken. Zij zijn reguleren gezamenlijk ongeveer 20% van de totale PET-flessenstroom in Nederland. Daarnaast zijn diverse franchisenemers voorstander van statiegeld en keren een milieubonus uit voor alle ingeleverde kleine plastic flesjes en blikjes in hun filiaal.

Argument 1: Kosten

Het hoofdargument voor de grote tegenstand bij supermarkten zijn de vermeende hoge kosten. De directeur van CBL:

‘Roorda is ook van mening dat het invoeren van statiegeld op kleine plastic flessen enorm duur is, omdat er in dat geval inzamelapparaten nodig zijn, vrachtwagens moeten gaan rijden en extra mensen aan de slag moeten’ [Distrifood, 2010]

Het is uiteraard juist dat er investeringen nodig zijn. En in de huidige praktijk draaien inderdaad de supermarkten voor de kosten op. Het is dan ook niet vreemd dat supermarkten zich verzetten tegen deze maatregel. Maar de kosten moeten niet overdreven worden. Afschaffing van statiegeld op plastic flessen maakt bovendien de automaten niet overbodig: er moeten nog altijd bierflessen en -kratten worden ingezameld.

Door een veranderde opzet van het statiegeldsysteem kunnen de kosten ook eerlijk worden verrekend. In Scandinavische landen, zoals Zweden, werkt men al jaren met de zogenaamde ‘handling fee’: een standaard bedrag per flesje dat producenten en importeurs afdragen om het statiegeldsysteem te bekostigen. Zo ontstaat een situatie waarbij supermarkten kunnen verdienen aan de statiegeldinzameling. Een andere mogelijkheid is daarbij het herverdelen van de opbrengsten van het statiegeldsysteem: de opbrengst van verkocht secundair materiaal, de opbrengst van de niet-geinde statiegelden en vermeden kosten voor het inzamelen van restafval en zwerfafval. Hoe dan ook, een andere opzet van de uitgaven en opbrengsten van het statiegeldsysteem is zonder meer noodzakelijk om de weerstand van supermarkten te verminderen.

Argument 2: Onbelangrijk

Terwijl de kosten van het statiegeldsysteem het grootste struikelblok vormen voor supermarkten, wordt het nut van het statiegeldsysteem sterk gebagatelliseerd:

“Het CBL was niet blij toen de Tweede Kamer vorig jaar plannen had voor het invoeren van statiegeld op kleine plastic flessen. ‘Daar zitten we niet op te wachten’, zegt directeur René Roorda van het CBL in Het Financieel Dagblad. ‘Het is puur symboolpolitiek. Kleine flesjes vormen maar 1,5 procent van het totaal aan kunststof dat het verpakkende bedrijfsleven op de markt brengt. Zo’n maatregel helpt dus niet erg.’” [Distrifood, 2010]

Maar statiegeld is verre van 'symboolpolitiek'. Ten eerste helpt het wel degelijk:

• ‘Zo’n maatregel helpt dus niet erg’ is niet waar. De grote kunststof statiegeldflessen zorgden in 2010 voor 28 kton recycling tegenover 63 kton recycling van alle andere kunststof verpakkingen van huishoudens. [KplusV, 2011, p. 63]. Statiegeld op alle kunststof drankflessen zou die hoeveelheid van 28 kton meer dan verdubbelen, zodat de recycling van alleen plastic statiegeldflessen groter zou worden dan de totale recycling van alle andere kunststof verpakkingen samen. En met statiegeldflessen gaat het om zeer waardevolle recycling met veel milieuwinst.
• Het is ook niet juist dat kleine plastic flesjes maar een aandeel hebben van 1,5 procent van alle kunststof verpakkingen. In 2010 werd volgens Nedvang 428 kton kunststof verpakkingen op de markt gezet [KplusV, 2011, p. 63]. In datzelfde jaar werd in Nederland 26,7 kton kleine plastic flesjes op de markt gebracht, waarvan 19,9 kton PET-flesjes [Bureau B&G, 2011b]. Het aandeel van alleen al de PET-flesjes is daarmee drie keer zo hoog als door CBL wordt gesteld, en van de kunststof flesjes in totaal is het aandeel ruim 6%, dus vier keer zo hoog. Ook na de te verwachten correctie van de Nedvang-cijfers blijft dit een groot verschil.
• Daarbij kan worden geconstateerd dat statiegeld op kleine plastic flesjes in het buitenland leidt tot bewezen positieve resultaten: meer inzameling, meer en betere recycling en minder zwerfafval. Juist drankverpakkingen blijken ideaal om apart in te zamelen en dus hoogwaardig te recyclen met veel milieuwinst. Gemengde inzamelsystemen zullen maximaal 40% recycling kunnen behalen, terwijl een statiegeldsysteem 80-95% recycling realiseert.

Supermarkten vóór statiegeld

Ten tweede kan statiegeld voor supermarkten wel degelijk lucratief zijn. Het voornemen van het kabinet om te stoppen met het heffen van statiegeld op plastic flessen, heeft geleid tot een scheuring in de supermarktsector. LIDL en ALDI hebben grote twijfels bij dit beleid en pleiten voor voortzetting van de statiegeldregeling. Deze twee ketens zijn verantwoordelijk voor circa 20% van de PET-flessenstroom in Nederland.

De opheffing van de statiegeldregeling zal volgens ALDI leiden tot een duurdere petfles, die aan de consument zal moeten worden doorberekend. "Uiteindelijk zal de druk op het milieu toenemen, hetgeen ons allen tot verliezers maakt." Tevens schrijft ALDI-directeur Vink in een brief aan de staatssecretaris dat zijn bedrijf in staat is gebleken de inzameling van flessen kostendekkend te maken. Begin 2011 heeft ALDI 500 inzamelautomaten aangeschaft [Distrifood, 2011]. Tot dan was Aldi in Nederland één van de twee supermarktketens die de statiegeldinname nog niet had geautomatiseerd. Met deze miljoeneninvestering krijgt ALDI de best geoutilleerde supermarkten op het gebied van statiegeldinname, omdat de terugnameapparatuur in alle Aldi-supermarkten ook wordt voorzien van compacteerunits. ALDI heeft lang geaarzeld, maar nu een forse investeringsbeslissing genomen, waarmee duidelijk wordt dat zij CBL niet langer serieus kan nemen.

LIDL draagt een duidelijk pro-statiegeldstandpunt uit, onder andere via een statiegeldpagina op de website. Net als ALDI geeft de keten aan dat statiegeld groot draagvlak geniet onder hun klanten. Daarnaast is het milieuargument belangrijk voor LIDL:

“Het is onvoldoende duidelijk of na afschaffing, de gestelde doelen voor recycling en het inperken van zwerfafval wel gehaald worden en substantieel bijdragen aan een duurzamere samenleving. In het kader van ons duurzaamheidprogramma ‘Op weg naar morgen!’ pleiten wij voor behoud van statiegeld op de PET-flessen.” [LIDL, 2012]

Supermarkten zijn over het algemeen tegenstanders van statiegeld wegens de kosten. Statiegeldautomaten kunnen echter ook klanten trekken, zoals bij de Jumbo supermarkt in Eerbeek die in juni 2011 een statiegeldautomaat voor kleine plastic flesjes heeft geplaatst [AfvalOnline, 2011]. Per ingeleverd flesje of blikje ontvangt men bij de Jumbo supermarkt 5 eurocent korting. Het resultaat blijkt boven alle verwachting: in één maand tijd werden 28.000 blikjes en flesjes ingezameld. Een deel van de drankverpakkingen blijkt te worden ingeleverd door mensen die hiertoe het zwerfafval van flesjes en blikjes opruimen [Tomra, 2011]. In diverse andere plaatsen zijn franchisenemers gestart met het geven van een milieubonus op kleine flesjes en blikjes: PLUS Jan Sterk in Groningen en COOP Simonides in Vledder.

Zowel franchisenemers als ALDI en LIDL blijken zeer positief te staan tegenover statiegeld op plastic flessen en zien gemak, service en klantenwerving als motivatie om het statiegeldsysteem te behouden of uit te breiden. Daar komt bij dat afschaffing van statiegeld leidt tot extra concurrentie: er zullen duizenden extra verkooppunten komen voor grote frisdrankflessen. Ook zijn niet alle supermarktuitbaters gecharmeerd van de 'oranje bollen' van Plastic Heroes die zij op de stoep of parkeerplaats kunnen verwachten.